از اتحادیه اقتصادی اوراسیا چه می‌دانیم؟ فرصت‌های تجاری، اقتصادی ایران در این اتحادیه
یادداشت* علیرضا بنایی فر معاون امور بین الملل اتاق تعاون ایران
اتحادیه اقتصادی اوراسیا Eurasian Economic Union (EAEU)، که فعالیت خود را رسماً، از سال ۲۰۱۵ آغاز کرد، از ادغام اتحادیه گمرکی منطقه اوراسیا و نیز جامعه اقتصادی اوراسیا و به منظور مدرن سازی همه جانبه، همکاری و بهبود رقابت پذیری اقتصادهای ملی و ایجاد شرایط توسعه پایدار برای بهبود شرایط زندگی جمعیت کشورهای عضو ایجاد گردید. کشورهای عضو این اتحادیه شامل روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان می‌باشند.
عالی‌ترین نهاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا، شورای عالی اقتصادی اوراسیا می‌باشد، که شامل رؤسای جمهور کشورهای عضو اتحادیه می‌شود.
از لحاظ آمار جمعیتی در حدود ۱۸۳ میلیون نفر، و از لحاظ اقتصادی تولید ناخالص داخلی حدود ۲.۴ تریلیون دلار، باعث شده که این اتحادیه به یک بازار بزرگ اقتصادی و حائز اهمیت تبدیل شود و عواملی همچون وجود منابع طبیعی گسترده، صنایع استراتژیک و موقعیت جغرافیایی به‌عنوان پل بین اروپا و آسیا، بر اهمیت اقتصادی این منطقه افزوده است. این پنج کشور به دلیل منابع غنی نفت، گاز، فلزات گران‌بها و محصولات کشاورزی، نقش مهمی در تجارت جهانی دارند. روسیه، به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد این اتحادیه، صادرات قابل‌توجهی در زمینه انرژی و صنایع سنگین دارد. قزاقستان و بلاروس نیز در صادرات محصولات کشاورزی و مواد معدنی فعال هستند. کشورهای اوراسیا از طریق پیمان‌های تجاری آزاد با سایر کشورها و مناطق (مانند چین، ویتنام و اتحادیه اروپا)، شبکه‌ای گسترده از تجارت بین‌المللی ایجاد کرده‌اند. اگر بخواهیم از اهداف عمده این اتحادیه اشاره‌ای داشته باشیم، می توانیم به مواردی همچون: تسهیل تجارت، ایجاد بازار مشترک بین کشورهای عضو اتحادیه، حذف تدریجی قوانین گمرکی در داخل اتحادیه، برقراری تعرفه مشترک در میان کشورهای عضو، هماهنگ‌سازی تشریفات گمرکی، جابه‌جایی آزاد کالا، سرمایه، نیروی کار و خدمات در مرزهای اوراسیا و همچنین برقراری سیاست مشترک در زمینه انرژی، صنعت، کشاورزی و وسایل نقلیه اشاره کنیم.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا با توجه به اقتصاد کشورهای عضو و این که میزان توسعه اتحادیه با اقتصاد اعضا رابطه مستقیم دارد، همگرایی با شرکای خارجی را در اولویت قرار داده است تا منتج به دستاوردهای بیشتر شود. فضای مدرن اوراسیا در راستای فرآیندهای جاری جهانی و چندملیتی توانسته شکل فضایی- زمانی جدیدی کسب کند، که در این فضا پویشهای محلی و جهانی به هم زیستی برسند.
گسترش پدیده جهانی‌شدن اقتصاد سبب شد تا روابط و همکاری کشورها در جهت تحصیل منافع در قالب همکاری‌های منطقه‌ای در دستور کار بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه به ویژه کشور ایران قرار گیرد. تعامل با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ایران را در ایجاد زمینه های لازم برای تجارت ترجیحی و همگرایی اقتصادی به خود مشتاق نموده است.
البته که دسترسی به بازار بزرگ و تنوع‌پذیر، کاهش تعرفه‌های تجاری، فرصت گسترش صادرات غیرنفتی و هم‌پوشانی استراتژیک از عوامل مورد اهمیت حضور ایران در این بازار پر سود می باشد. میزان مبادلات تجاری (صادرات و واردات) ایران و کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا در جدول زیر نشان داده شده است.
ایران همچنین می‌تواند از طریق توسعه همکاری‌های تجاری با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا مزیت‌های قابل‌توجهی کسب کند. از سویی صادرات محصولات کشاورزی، همچون: پسته، زعفران، خرما، میوه و سبزیجات تازه، صنایع غذایی فرآوری‌شده (مانند کنسروها و محصولات لبنی)، از سوی دیگر صادرات مصالح و کالاهای صنعتی، همچون: سیمان، کاشی و سرامیک، محصولات پتروشیمی و پلاستیک. در بخش همکاری های صنعتی و همکاری های مشترک ایران می‌تواند در زمینه هایی نظیر: ایجاد کارخانه‌های مشترک در زمینه صنایع غذایی، نساجی و پتروشیمی و انتقال فناوری در زمینه صنایع سنگین و کشاورزی ارتباطات خود را با کشورهای این اتحادیه توسعه دهد. در بخش توسعه ترانزیت و لجستیک استفاده از کریدور شمال-جنوب برای انتقال کالاهای اوراسیا به هند و خلیج فارس و همچنین، توسعه بنادر ایران (مانند بندر چابهار) برای دسترسی کشورهای عضو به آب‌های آزاد از جمله مواردیست که برای کشورمان می تواند حائز اهمیت باشد و در نهایت بخش توسعه انرژی و منابع طبیعی می‌باشد، که شامل صادرات گاز، نفت و برق به کشورهای منطقه و مشارکت در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر می‌شود.
گسترش زیرساخت‌های لجستیکی به منظور افزایش ارتباطات تجاری، تقویت روابط دیپلماتیک و اقتصادی با کشورهای عضو اتحادیه، شناسایی نیازهای بازار اوراسیا و ارائه محصولات متناسب و حمایت از صادرکنندگان داخلی از طریق ارائه تسهیلات و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل از جمله فرصت هایی می باشد، که می‌تواند به رشد اقتصادی و افزایش صادرات غیرنفتی ایران کمک شایانی کند.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا، می‌تواند بازار بزرگی در چارچوب قوانین سازمان تجارت جهانی ایجاد کند و تجارت میان اعضا را بهبود بخشد و تسهیلات بسیاری را در این زمینه برای کشورمان فراهم آورده و با توجه به موقعیت جغرافیایی، منابع طبیعی و بازار بزرگ، فرصتی ارزشمند برای توسعه تجارت ایران می‌باشد. با گسترش همکاری‌های اقتصادی، ایران می‌تواند از ظرفیت‌های خود در حوزه کشاورزی، صنایع غذایی، پتروشیمی و ترانزیت استفاده کند و سهم بیشتری از این بازار منطقه‌ای را به خود اختصاص دهد